Instytut Pamięci i Dziedzictwa Romów
oraz Ofiar Holokaustu
Archiwum Instytutu
Od roku 2001 Instytut Pamięci i Dziedzictwa Romów oraz Ofiar Holocaustu z siedzibą w Szczecinku systematycznie gromadzi dotyczące społeczności romskiej dokumenty archiwalne z całego terenu dzisiejszej Polski. Zbiory naszego Instytutu obejmują dokumenty mówiące sytuacji ludności romskiej od końcówki XIX wieku do początku lat 80 – tych XX wieku. Zdecydowana większość tych dokumentów sporządzona została w języku polskim, aczkolwiek pewna część posiadanych przez nas dokumentów spisana została w języku niemieckim.
Posiadane przez nas dokumenty pochodzą z zasobów Instytutu Pamięci Narodowej oraz Archiwów Państwowych. Ich zawartość stanowią dyrektywy, zarządzenia, a także sprawozdania i zalecenia władz państwowych, regionalnych i lokalnych wydawane w stosunku do ludności cygańskiej, albowiem taką nazwę w odniesieniu do Romów stosowano przez cały omawiany okres. Pozyskane dokumenty zawierają również meldunki szeroko rozumianych sił bezpieczeństwa, a także korespondencję między ich jednostkami na temat ludności romskiej. Można tam znaleźć dużo informacji o ludności romskiej, często też jej wędrówkach i popełnianych przestępstwach. Do władz oraz sił porządkowych napływały niekiedy doniesienia na Romów, nierzadko autorstwa innych, pełnych zazdrości pobratymców. Takie donosy można również znaleźć w naszych zbiorach.
Posiadane przez nas dokumenty zawierają najczęściej wykazy liczby osób narodowości romskiej oraz spisy osobowe tych osób (ich personalia i adresy). Bardzo interesującą dla badacza wartość przedstawiają sprawozdania wszelkich władz w kwestii sytuacji społeczności romskiej ze wskazaniem na warunki materialno – bytowe tych osób, ich stan zdrowia oraz stopień przestrzegania prawa, a zwłaszcza realizacji przez dzieci obowiązku szkolnego, podejmowania pracy i osiedlania się. Krytyka administracji państwowej odnosiła się głównie do braku chęci podjęcia pracy przez Romów, ich wędrownego trybu życia, a także ich opartej na szacunku do starszyzny, a szczególności króla struktury społecznej. Równie ostra i zajadła krytyka była kierowana wobec ich zamkniętego charakteru społeczności i noszącego znamiona feudalizmu schematu relacji społecznych, z bardzo niską pozycją kobiet na czele.
Dokumenty archiwalne będące w naszym posiadaniu pokazują podobieństwa oraz różnice dotyczące sytuacji społeczności romskiej ze względu na region i jego przynależność państwową. Stanowią doskonałą bazę do badań struktury społeczno – gospodarczej Romów na ziemiach polskich, a także zmian w niej się dokonujących. O ich wysokiej wartości poznawczej może świadczyć fakt, iż były sporządzane przez podmioty takie, jak MSW PRL, Milicję Obywatelską, Rady Narodowe czy Komendy Żandarmerii oraz Policji, a także Urzędy Miast i Gmin wyłącznie na potrzeby ich oraz nadrzędnych w stosunku do nich jednostek i instytucji. Jest zatem małe prawdopodobieństwo przeinaczania oczywistych faktów i danych, także tych dotyczących społeczności romskiej we wspomnianym okresie i obszarze terytorialnym.
Zasoby Archiwum Instytutu:
W ostatnim numerze

Numer 3 2023
Trzeci tegoroczny numer dwumiesięcznika Romano Atmo jest już wydrukowany. Jest to już 105 numer naszej gazety. Najnowszy numer zrealizowaliśmy dzięki dotacji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji oraz Fundacji im. Róży Luksemburg. Jest to numer szczególny,...